Kaktüs ve Sukkulent nedir?

Kaktüs familyası (family Cactaceae). Bitkiler dünyasının vasküler, çift çenekli ve çiçekli bitkiler olarak adlandırılan kolunda yer alan bir familyadır. (Subclass Dicotyledonae, Superorder Caryophylliflorae)

Tüm kaktüs familyası türleri sukkulent bitikilerdir. (Sukkulent, gövde veya yapraklarındaki özel etli dokularda su tutma, biriktirme yeteneği olan bitki anlamındadır.) Ancak tüm sukkulent bitkiler kaktüs değildir. Kaktüs dışı olanlara genellikle "diğer sukkulentler" denir. Bitkiler dünyasının birçok familyasında az veya çok sayıda sukkulent tür bulunur.

Bu tür bitkiler, ışık ya da suyun azaldığı dönemlerde hayatta kalmayı başarabilecek su tutma özelliği yanında, aşırı su kaybını engelleyebilecek şekilde gözenekleerini kapatmak, fotosentez işlemini gece de sürdürebilmek ya da çok olumsuz şartlarda uyku fazına geçerek uygun koşulları beklemek gibi, özel bazı başka yetenekler de geliştirmişlerdir. Hemen tüm kaktüsler gövde sukkulentidir. Yani suyu gövdelerinde biriktirirler. Gövde dışında köklerde, dallarda ya da yapraklarda su biriktiren kaktüs ya da diğer sukkulentler vardır.

Su kaybının en aza indirilmesini sağlayabilmek için, gövde yüzeyi en aza indirgenmiştir. Bazı türlerde gövdede hemen hiç girinti çıkıntı yoktur, sadece basit silindirik ya da küresel bir gövde söz konusudur. (Ör. solda resmini gördüğünüz Lolpohora Williamsii) Bazen de yanda gördüğünüz Mammilaria gibi bazı kaktüslerde gövde üstü düz değil, içi su dolu çıkıntılarla (tüberkül) kaplıdır, bu durumda genel kurala aykırı olarak su kaybetme alanı fazlalaşmış gibi görünse de, bunun da bir nedeni vardır, şöyle ki, bitki aşırı kurak dönemlerde bu keseciklerden su kaybederek buruşup büzülür ve yıkılmadan küçülüp yağmur mevsimini bekleyebilir

Kaktüsler, diğer sukkulentlerden neden farklıdırlar?

Taksonomi sayfamızda da görebileceğiniz gibi, kaktüsler, Sukkulentlerin bir alt koludur. Farklı olarak nitelenmelerinin sebebi, Kaktüslerin areol denen özel bir organlarıdır. Areol, evrim sürecinde uyum sağlayabilmek amacıyla gerilemiş olan dal ve yaprak kompleksidir. Kaktüslerin büyüme, yan dal verme ve çiçek açma işlemleri yalnızca areollerden olur.

Bu yastık gibi, tüylü küçük bölümden dikenler, çiçekler ve yeni kollar çıkar. Areol, sadece kaktüslere özgü bir yapıdır. Yine de areolleri bir bitkinin kaktüs olup olmadığını anlamak için kullanırken dikkatli olmalıdır, çünki bunlar her zaman kolaylıkla görünmeyebilirler. Yanda ve yukarıda, yakın çekim bir fotoğrafta kaktüs gövdesi üzerindeki yastıklar ve içlerinden çıkmış olan dikenleri ile areoller görünüyor.

Her ne kadar genellikle çöl koşulları ile birlikte düşünülseler de, aslında tüm kaktüsler çöllerde yaşamazlar. Epifitik türlerden olan kaktüsler tropikal ormanlarda yaşayacak şekilde evrim geçirmişlerdir. Bu ortamda da su eksikliğinden çok, ışık eksikliği ile mücadele etmeyi öğrenmişlerdir. Örneğin, tropikal yağmur ormanlarında yaşayan ?Epiphyllum? türü kaktüsler, yukarıdaki sıkışık yaprak örtüsünün yarattığı gölge nedeniyle, daha fazla ışık alabilmek amacıyla yassılmış ve genişlemiş bir gövdeye sahiptirler, böylelikle daha fazla ışık almaya çalışırlar. Ayrıca, bu bitkiler ağaç gövdelerine tutunarak daha yükseklere tırmanarak, ışığa daha yakın olmayı başarırlar. Bir kaktüs yetiştiricisinin bu gibi detayları bilmesi, bitkinin orijinal ortamını tanıması ve baktığı bitkinin arzu ediyor olduğu ortamı sağlayabilmek, su, nem, toprak ve ışık koşullarını daha iyi tasarlamasına olanak verir. Yanda, geniş yapraklı bir epiphyllum.

Kaktüsler daha mı az ilgi isterler?

Pek çok kişi, zaten oldukça olumsuz şartlarda yaşamakta olan bu bitkilerin hemen hiç ilgi gösterilmese de yaşayabileceklerini düşünürler, bir anlamda doğrudur, ihmal edilmeyi tolere edebilirler, ancak, kaktüsler de yaşayan canlılardır ve bakım gördükleri taktirde her yıl düzenli olarak çiçek açıp büyürler. Uzunca bir süre sulanmayan bir kaktüs, bir süre sonra uykuya geçecektir, bu da eğer uygun zaman değilse, bitkinin büyümesini durdurması anlamına gelecektir.Ne zaman çiçek açarlar?Kuru, çöl bölgelerinde uzun süren kuraklık dönemlerinde-ki bu kış ve yaz mevsimleri ile bahar aylarının önemli bir bölümüdür-kaktüsler uykuya geçerler. Kuraklık sorununu aşabilmek için kısa bir yaşam döngüsü kurgulamışlardır. Bu sayede, yağmurların başlamasıyla birlikte çabucak gelişip dallanıp, yapraklanıp çiçeklenirler ve bir aydan kısa bir süre zarfında tohum üretmeye başlarlar. Yanda bir Cereus, bu türün bazı bireyleri gece açan bitkilerdir. (noktürnal) çiçek çapları 25 cm?e kadar çıkabilir. Gece açanlar genellikle açık renklere sahiptirler, böylelikle tozlaşmayı sağlayabilmek adına, büyük kelebekler, yarasalar ve gece uçan bazı kuşların dikkatini daha kolay çekebilirler.

Nereden almalı?

Her ne kadar çok çeşit varsa da, seralarda ve bazı merkezlerde, genellikle kolay yetiştirilebilen ve üretilebilen türler çoğunluktadır. Mümkünse bu konuda uzmanlaşmış bir sera seçmek daha iyi olacaktır. Ancak ülkemizde kaktüsler üzerine uzmanlaşmış, spesiyalistlerce işletilen sera yok denecek kadar azdır. Avrupada çok sayıda bu tipte, yalnızca kaktüs ve sukkulent yetiştiren seralar vardır ve bunlar genellikle yalnızca koleksiyonculara hitap ederler. Bitki alırken dikkat edilmesi gereken hususları da göz ardı etmemek lazım, yani karanlıkta kalıp uzamış, ya da hastalıklı bitkilerden uzak durmak gerekir. Bazı yaprak bitleri ya da virüsleri bu şekilde evinize, seranıza taşımanız halinde mevcut sağlıklı bitkilerinize de zarar verme ihtimali doğar.Özellikle bir seradan alışveriş yaparken, seranın genel olarak temizliğine, bitkilerin iyi bakımlı olup olmadığına dikkat etmek akıllıca olacaktır. İyi bakım görmeyen bitki ve seralar kolaylıkla anlaşılabileceği için, bu gibi yerlerde hastalık olması ihtimali de fazladır, prensip olarak uzak durmakta yarar vardır.Böyle bir yerde, sahip olmak istediğiniz bir türle karşılaşmışsanız, bitkiyi dikkatlice incelemekte ve emin olmaya çalışmakta yarar var.Yine de ek bir önlem olarak böyle bir endişe taşımanız halinde yeni bitkinizi bir süre diğer bitkilerinizden farklı bir yerde, kısmen karantina altında tutmanız yerinde olacaktır. .

Sağlıklı bir kaktüsü nasıl anlarım?

Yandaki resimde görülen kaktüs yetersiz ışık koşullarında uzun bir zaman geçirip, uyku mevsiminde sulandığı için ışığa doğru uzanmış, sağlıksız bir bitki, bu tür bitkiler alınmamalıdır. Kaktüsün derisi, bitkinin sağlığı hakkında çok şey söyler. Yorgun duran, solgun bitkiler ya da derisinde kurumuş yaralı bölümler olan bitkiler iyi bakılamamış demektir. Dikenlerin düzgün dağılmış olması önemlidir. Bu, uzun yıllar içinde bitkinin hep iyi ve sağlıklı bakılıp büyüdüğünün bir göstergesidir. Kolon yapılı kaktüslerde yer yer değişen kalınlıklar, belli senelerde saksı değişimi, ya da gübre gereksinimi olduğu halde bunun karşılanmadığını gösterir. Ayrıca, gövdedeki yaralar, eski bile olsa, bitkinin bir dönem fazlaca sulanmış olduğunu, ya da soğuğa maruz kalmış olduğunu gösterir, bu da ehil ellerde bakılmamış demektir. Bitkinin toprağı ne durumda? Kenarlardan fışkırmış otlar mı var? Sera sahibi bitkilere yeterli zaman ayıramıyor olabilir. Tüm bu ve benzeri unsurlar bitkinin sağlıklı olup olmadığını anlamanıza yardımcı olacaktır. Tabii özelikle böcek ve çeşitli zararlılar konusunda çok dikkatli ve uyanık olmak gerektiğinin altını bir daha çizelim.

Yeni başlayanlar için kolay bakım teknikleri:

Seralar ve yapı marketlerinin bahçe bölümlerinde bulabileceğiniz türlerin pek çoğu, aslında yeni başlayanlar için uygundur. Tahmin edebileceğiniz gibi, bu gibi yerlerde kaktüs konusunda gerçekten uzmanlaşmış kimseler yoktur. Nazik ve çok değerli bir tür, bakımsızlık veya uygun olmayan şartlar sonucu ölebilir, bu nedenle de bu gibi yerlerde daha çok kolay bakılabilecek, harcı alem kaktüsler bolca bulunabilir.

Yapı marketlerde bulabileceğiniz türler genellikle birkaç yıl içinde çiçeklenecek türlerdendir. Örneğin yanda bir fotoğrafını görüyor olduğunuz Mammillaria ailesinin fertleri bu gibi yerlerde kolaylıkla bulunurlar, bakımı, büyütmesi kolaydır, çabuk çiçeklenirler ve üretmesi de kolaydır. Bakım konusu detaylı olarak sitemizin bakım bölümünde ele alınmıştır.