Tohum ile Üretim

Düşük maliyetle genç bitkiler elde etmenin ve tehdit altındaki türleri koruyabilmenin yolu, üretmekten geçiyor. Üretimin pek çok değişik yolu var, tohum, çelik, ayırma, aşılama gibi. Kaktüsler hem generatif (tohum ile), hem de vegetatif (çelik, aşı, ayırma ile) yöntemlerle üretilebilmektedir. Uygulamada vegetatif üretim söz konusu olduğunda, tohumla üretim yöntemi yeğlenir. Tohumlar genellikle 1 yıl bekletildikten sonra ekilir. Ancak Epiphyllum (Atlas Çiçeği) ve Zygocactus (yılbaşı Çiçeği)?un tohumları taze iken ekilmelidir. Çimlenme süresini kısaltmak için, iri ve sert kabuklu tohumlar ekimden önce suda ıslatılır veya mekaniksel yollarla aşındırılır. Ekim ilkbaharda (Mart-nisan aylarında) yapılır. Tohumların çimlendirilmesinde, hacim olarak eşit miktarlarda orman toprağı, turba ve kumun karışımından oluşan harç kullanılabilir. Bu karışıma bir miktar odun kömürü tozu eklenmesi yararlıdır. Tohumlar, yine hacim olarak eşit miktarlarda yaprak çürüntüsü, dişli dere kumu ve odun kömürü karışımına da ekilebilirler. Çimlendirme ortamının yüzeyine 3-4 mm aralıklarla ekilen tohumların üzerleri kendi irilikleri kadar harç tabakası ile örtülür. Çok ince tohumların üzeri örtülmez, düzgün bir tahta parçasıyla hafifçe bastırılır. Ekim işi bittikten sonra tohum yastığı süzgeçli kova ile sulanır ve üzeri camla örtülür. Kaktüslerin çoğu ışıkta çimlendiklerinden, yastık veya kasalar aydınlık bir yerde bulundurulur. Çimlenme süresinde ortam aynı şekilde nemli kalmalı; sıcaklık gündüz ortalama 25 C, gece ise 18-20 C dolayında tutulmalıdır. Kaktüs cinslerine bağlı olarak çimlenme 4 gün ile 1 yıl içerisinde olmaktadır. Rebutia cinsi kaktüslerde çimlenme süresi 4 gündür.

Hazırlık

En iyi sonucu elde etmek için taze tohum kullanılmalıdır. Piyasada satılmakta olan tohumlar, zaman zaman uzun süre beklemiş olabiliyor, bu durumda da çimlenme oranları düşük olabiliyor. Kendi bitkilerinizden tohum toplayabilirsiniz, ya da herhangi bir yerde görüp beğendiğiniz bir kaktüsün meyvasını alıp, içinden tohum ayıklayabilirsiniz. Bunun için tohum alınacak meyvenin olgunlaşmış olmasına dikkat etmek gerekir. Olgunlaşmamış bir meyveden tohum alacak olursanız, gelişimini tamamlayamamış bir tohum almış olma riski vardır, bu durumda da çimlenmegerçekleşmeyecektir.

Saksıya kum, ince pumis, kaktüs karışımı gibi malzemeler koyabilirsiniz. Herkesin kendine göre uygun bulduğu bir yöntemi vardır. (Biz kum kullanıyoruz. Karışım içinde tohum çimlendirmeyi hiç denemedik, çünki güvenilir bulmuyoruz. Şöyle ki, özellikle tohumdan yetiştirirken çimlenme süresine kadar, kapalı bir ortamda, rutubet ve hararet koşulları belli bir seviyede tutulmaya çalışılan saksıda mantar, küf vs gibi olumsuzlukların oluşması mümkün), bu nedenle kullanılan malzemenin steril olması ve mantar oluşumunu zorlaştıracak nitelikte olması gereklidir. Kum, steril olmayabilir, ama en azından içinde çürüyüp mantar oluşturabilecek malzeme yoktur, bu nedenle güvenilirdir. Kullanılan materyalin çok iri taneli olması da uygun değildir, çünki bu durumda da tohumlar yeterli rutubeti alamayabilirler. Bu sebeple örneğin perlit gibi steril bir malzeme de uygun olmaz, çünki taneler iridir. İnce taneli perlit, ince kum, ince pumis gibi malzemeler iyi sonuç verir. Tohumları gelişigüzel yüzeye serptikten sonra bir iki milim kalınlıkta kum serperek üzerlerini örtün. Sonra saksıyı on onbeş dakika kadar içi su dolu bir tabağa oturtun. Böylece suyu emmiş olan saksı bir süre süzdürüp, üzerini bir naylonla kapatıp 20-22 derece sıcaklıkta, gölge bir yere koyun.

Gece ısısı biraz daha düşük olabilir.) Bu işlemi yapmış olduğunuz tarihi ve biliyorsanız tohumun cinsini de bir yere not etmeyi unutmayın. 21-27 derece gibi daha yüksek sıcaklıklarda bekletecek olursanız, daha çabuk sonuç almanız mümkün olabilir. Daha yüksek sıcaklık önerilmez. Son bir uyarı da ortamın hastalıksız olmasını sağlamak adına, saksıyı plastikle kapatmadan önce bir miktar fungisit ile ilaçlayabilirsiniz. Böylelikle muhtemelen ortamda mevcut bulunan mantar sporlarının gelişip tohumları çürütmesini engellemek mümkündür. Küçük tohumlar toprak üzerine serpiştirilebilirler, ama daha büyücek olanlar, kendi boyutlarının hiç değilse iki katı kadar bir derinliğe, üzerlerine bastırılarak gömülmelidirler. Aralarında bir santim gibi boşluk bırakmakta yarar vardır, böylelikle büyüyüp gelişebilecek mesafe olmuş olur. Bazı büyük tohumların dış yüzeyinde kalın bir kaplama vardır. Bu tür tohumları ekmeden önce buzdolabında iki gün kadar tutmakta yarar vardır. (Bu işleme soğuk katlama denir. Soğuk katlama, tohumun normal doğa koşullarında, yere düştükten sonra üzerinden bir yıl geçtikten sonra çimlenmek üzere programlanmış olan sistemini şaşırtmak için kullanılan bir yöntemdir. Buzdolabına koyulan tohum, kış geldiğini algılar ve iki günlük bu kürden sonra ekildiğinde çimlenme zamanının gelmiş olduğunu düşünerek doğal süreç başlar. Bir de sıcak katlama vardır, bu da yine tohumun yaz geçtiği duygusunu yaşaması için uygulanan bir yöntemdir.)

Fideler birbirine değinceye kadar tohum yastığına bırakılmalı; daha sonra köklerine zarar vermemeye özen göstererek başka kasalara şaşırtılmalıdır. Genç bitkiler 1 veya 2 yıl sonra küçük yastıklara alınırlar. Kaktüslerin çelik ile üretiminde olgunlaşmamış sürgünlerden tepe çeliği tarzında ve büyüme dönemi içerisinde (Haziran-Eylül ayları arasında) alınırlar. Kesi işi keskin bir bıçakla kuru ve güneşli bir havada yapılır. Köklerin yanlardaki diken diplerinde çıkmasını önlemek için çeliklerin alt kısımları konik bir şekilde yontulur. Hazırlanan çelikler yara yerinin kuruması için sıcak, gölgeli ve havadar bir yerde 2-3 gün bekletilir. Kesim yeri tümüyle kuruyan çelikler, köklendirilmek üzere bir miktar odun kömürü tozu ile karışık dişli dere kumu veya perlit içerisine dikilirler. Köklendirme ortamı olarak eşit hacimlerdeki turba (veya yaprak çürüntüsü) ve dişli kumun karışımından oluşan harç da kullanılabilir.

Şartlar uygunsa, genellikle 2 ile 4 hafta içinde çimlenme olur. Çimlenme sonrası plastik kılıfı çıkartmak uygun olacaktır, böylelikle artık havadar bir ortam sağlanıp küf ve mantar riski ortadan kaldırılmış olur. Birçok kaktüsçü plastik kapağı 1 yıla kadar kaldırmaz. Bu durumda hiç sulama gerekmediği gibi, sıcaklık da daha dengeli olur. Tabi kompostun temiz, steril olması gereklidir.Artık daha parlak ışık alan (ama direkt güneş ışığı görmeyen) bir yerde büyütmeye devam edilebilir. Türe bağlı olarak, birkaç aydan bir yıla kadar bir süre bu ortamda kalmaları iyi olacaktır, elle tutulabilecek hale geldikten sonra, köklere zarar vermemeye özel itina göstererek yavruları ayırıp bireysel olarak büyüyecekleri yeni saksılarına şaşırtmak uygundur.

Bitkinin tohum üretebilmesi için döllenmesi gerekir. Dış mekanlarda bu iş böcekler, sinekler ve arılar tarafından doğal olarak gerçekleşir. Eğer bitkinize iç mekanda bakıyorsanız, o zaman bu konuda yardımcı olmak gerekir. Normalde, henüz çiçek açmadan önce bitki ayrılıp başka bir yere alınır, ya da tomurcuğun üzeri kumaş bir kese ya da benzeriyle kapatılır. Böylelikle istenmeyen bir döllenme önlenmiş olur. (Kese içine alma yöntem, özellikle Fuchsia (küpe) gibi çiçekli bitkilerde daha kolaydır, kaktüslerde gerek dikenler ve gerekse çiçeğin yapısı nedeniyle genellikle problemlidir. En iyisi çiçek açmak üzere olan bitkiyi diğerlerinden ayırıp başka bir mekana almaktır. Çiçek açıp, polenler oluştuktan sonra, yumuşak bir suluboya fırçası kullanarak polenler toplanıp, döllemek istediğiniz bitkinin dişi organına bu polenleri aktarmanız gerekir. Bu aşamadan sonra over kapanacak tohum oluşmaya başlayacaktır. Bir yerde hangi bitkiyle hangisini çaprazladığınızı kaydetmekte yarar vardır, çünki zaman içinde tohumdan yetiştirdiğiniz bitkiden anlayacağınız gibi, muhtemelen hem anneden hem babadan belli alanlarda farklı bir bitkiniz olacaktır.