- Ali Kangal tarafından yazıldı.
- Kategori: Gübre
- Gösterim: 10642
Gübre
1- Bitkinin Beslenmesi ve Eksikliği 2- Gübre Çeşitleri Gübre, bitkinin beslenmesinde gerekli olan kimyasal elementleri sağlamak için toprağa ilave edilen doğal veya kimyasal olarak elde edilen malzeme.Koyun,at,inek gibi hayvan atıkları, saman ve diğer bitki artıkları binlerce yıldan beri doğal gübre olarak kullanılmaktadır. Eskiden toprağın asitliğini azaltmak ve kalsiyum temin etmek için kireçli maddeler kullanılmıştır. Kullanılan ilk kimyevi gübreler, sodyum nitrat ve kemikler olmuştur.Bugün doğal ve yapay gübrelerin her ikisi de değişik şekillerde elde edilmektedir. Bitkinin beslenmesi öncelikle yapay (mineral ya da ticari) gübre dediğimiz azot, fosfor ve potasyum tarafından sağlanır. Genellikle yapay gübrelerin ihtiva ettiği besin, azot (N), fosfor pentoksit (P2O5) ve potas (K2O) olarak ifade edilir. Yapay gübrelerin ticari ambalajlarında bir veya daha fazla madde bulunur. Karışık gübrelerin bileşimi ekseriya gübre ambalajlarının ambalajlarının üzerindeki bir seri numara ile belirtilir. İlk sayı azotun yüzdesini, ikinci fosfor pentaoksidin yüzdesini ve üçüncü de potasyumun yüzdesini belirtir.Böylece 5-10- 10 şeklinde işaretlenmiş bir karışık gübre % 5 azot,% 10 fosfor pentaoksit ve % 10 potasyum içerir.Bu tip gübreler NPK olarakda bilinen kompoze gübrelerdir. Kompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini birarada bulunduran gübrelerdir.Kompoze gübredeki sayılar kullanım amacına görefarklı olabilirler.Bu tip gübrelerin yapraklara püskürtülerek uygulanan çeşitleride vardır.Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Bu besin maddeleri % olarak ifade edilmektedir. Örneğin 20-20-0 oluşumundan meydana gelen bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor var. Potasyum yok demektir. Bitkinin Beslenmesi Bitkiler karbon, hidrojen ve oksijeni, hava ve sudan; diğer bütün besinleri ise topraktan temin ederler.Bitkinin en çok ihtiyaç duyduğu besinler, kalsiyum, azot, fosfor,magnezyum, potasyum ve kükürttür. Toprakdaki besleyici minerallerbir noktaya kadar bitkilerin ihtiyacını karşılıyabilir.Bir süre sonra ihtiyaca uygun olarak takviye yapmak gereklidir.Gübre katı,sıvı ve eriyik olarak uygulanabilir. 3 -Gübreleme |
Beslenme Eksikliğinin Belirtileri |
Gübre Hakkında Genel Bilgiler |
Sağlıklı büyüme için bitkiler, topraktan alacakları en azından 13 değişik elemente gereksinim duyarlar, Bitki ihtiyaç duyduğu Karbon, Hidrojen ve Oksijen havadan alır, bunun dışındaki herşeyi topraktan almak zorundadır. Çoğunlukla, gübre sayesinde extradan sağlanan besin maddeleri ile bitkiler daha sağlıklı büyürler. Belli bazı kalemlerin eksikliğii, diğerleri var olsa bile kullanımını engelleyebilir. Genel kural, bir tek element açısından zengin bir gübre vermek yerine, göreceli olarak daha dengeli bir gübre kullanmaktır. Tüm paketlerde içerikteki NPK oranları bekirtilir. N (Azot) P (Fosfor) K (Potas) Tamamen kontrollu koşullar altında, tamamıyle saf malzemeler kullanılarak üretilmemiş bir gübre karışımında, rastlantısal olarak muhakkak iz elementler de bulunacaktır. Genellikle iz elementler de paket üzerinde yazılmıştır. Bunların kökeninin organik ya da inorganik olması hiçbirşeyi değiştirmez. Sadece daha hızlı ya da yavaş çözünüp emilmeleri fark edebilir. Boron, bitkiler tarafından ihtiyaç duyulan, ama hayvanlara hiçbir etkisi olmayan bir elementtir. (Hayvanlarda fazlası zehirli olabilir) Borax, karınca öldürmek için kullanılan bazı ilaçlarda aktif madde olarak kullanılır. Kaktüslerin Boron'dan fayda gördükleri düşünülmektedir, bu nedenle bazı yetiştiriciler, sulama suyuna az miktarda borax koyarak sulamayapmaktadırlar. Silikon da, bir iz element olarak genellikle gözden kaçırılan bir maddedir. Tabii, kumlu karışımlarda bolca bulunabileceğini varsayacak olursak, yanılmış olmayız. Yine de, bilinmelidir ki, özellikle bazı bitkilerin dokularında, ciddi miktarda silika formunda silikon mevcuttur (çimen, atkuyruğu vs) Bu malzeme, bitkinin damar sistemi içinde serbestce dolaşır vaziyette bulunmalı, böylelikle hücrenin yapı taşı olarak kullanılması mümkün kılınmalıdır. Bazı tipik formüllerin NPK oranları aşağıda verilmiştir, Yine de aşağıdaki liste bir öneri olarak alınmamalıdır, Kendi kullandığınız gübre markasını, zaman zaman değiştirerek, iz elemenler açısından da rejim garanti altına alınmalıdır. Aşağıda sık sık söz edilen Chempak markası ABD ve İngiltere'de tanınmış bir marka olduğu ve ambalajlarında kompozisyonlar açıklıkla belirtildiği için kullanılmıştır, tavsiye niteliğinde değildir. Etli bitkiler için dengeli bir gübre yeterli olacaktır, mesela Chempak No:3, ama kaktüs yetiştiricileri genellikle Azot oranı daha düşük karışımları tercih ederler (mesela Chempak No:8) böylelikle bitkinin daha sıkı olması sağlanır. (Chempak aslında sadece kaktüsler için, Azot miktarı daha da düşük olan ayrı bir karışım da üretmektedir) Euphorbia gibi yapraksı dokuları da olan bir Organik gübreler: Bu malzemeler toprağa karıştırıldığında, içerdikleri besin maddelerini uzun zamanda salarlar. Yine organik gübrelerin içinde bulunan diğer atık malzemeler, bitki çürüğü vb gibi bir nitelikte olduğu için, içine girdikleri toprağın kalitesini de olumlu yönde değştirirler. Doğal gübrelerin pek çoğunda iz elementler de vardır, ve toprak yapısını düzeltmekle kalmaz, aynı zamanda yararlı mikroorganizmaların yaşamasına da ortam sağlarlar. Mycorrhiza'nın orkideler ve pek çok odunsu bitki üzerinde denenip kanıtlanlmış olan olmlu ve yararlı rolü, etli bitkiler ve kaktüs yetiştiriciliği konusunda pek bilinmemektedir. Yine de şunu belirtmekte yarar var, organik gübreler mycorrhiza oluşumunu desteklemekte, inorganik gübreler bunu engellemektedir. Marka N P K Yorumlar Cactigrow 15 6,5 25 Görüldüğü gibi, kaktüs için üretilmiş, ama Azot oranı Fosfor oranından yüksek. En Yüksek element ise Potas. Chempak No2 25 15 15 Baharda Euphorbia gibi yapraklılar için önerilmiş. Chempak No3 20 20 20 Genel amaç besini, pek çok süs bitkisine uygun. Chempak No8 12,5 25 25 Azot düşük, kaktüsler için uygun deniyor. Chempak kaktüs &succulent gübresi 8 34 32 Bu da Chempak tarafından özellikle C&S için yapılmış. Azot'un düşüklüğüne dikkat. Chempak Domates besini 11 9 30 Yüksek Potas içeriği nedeniyle çiçeklenme ve meyveyi destekler. Organik Gübreler Tavuk gübresi 6 5 3 At gübresi 13 0 0 Kemik tozu 3,5 22 0 Deniz yosunu 2,8 2 2,5 İnek gübresi 0,6 0,1 0,5 Çürümüş ev atığı 0,5 0,3 0,8 (bahçesel atıklar, içerik değişebilir) Mantar toprağı 0,7 0,7 0,3 içeriğindeki kireç nedeniyle Echeveria'lar sevmezler. Ağaç külü 0,1 0,3 1,0 Potas'ın geleneksel kaynaklarındandır. Bitkiler için gerekli elementler: MAKRO ELEMENTLER Calcium (Ca): Hücre duvarı oluşumunda kullanılan ana malzeme. Kök uçları ve büyüme için de önemlidir. Eksikliği: Zayıf kök gelişimi, zayıf sürgün uçları, yapraklarda şekil bozuklukları, sürgün uçlarında dönüklükler. Fazlalığı: Hassas bitkilerde demir eksikliğine yol açar. Magnesium (Mg): Klorofil oluşumu için elzemdir, pek çok enzim reaksiyonunda da etmenlerdendir. Eksikliği: Parlak renklerle sararan yapraklar Fazlalığı: Kalsiyum eksikliğine neden olur. Azot (N) Düzgün yaprak ve gövde gelişimi için şarttır. Protein sentezlenmesini de Azot sağlar. Eksikliği: Büyümede yavaşlık, En eskiden başlayarak solgun yeşil renk alan yapraklar. Fazlalığı: Potasyum eksikliğine neden olur. Fosfor (P) Çimlenme, tohum oluşumu, kök büyümesi, çiçek ve meyve oluşumu için önemlidir. Eksikliği: Büyümede yavaşlama, en eskiden başlayarak, yapraklarda mavimsi yeşil bir renk alma, sonra bronza dönme ya da kenarlardan, uçlardan çürüyerek erken dökülme. Fazlalığı: Potasyum eksikliğine neden olur. Potasyum (K) Canlı büyümeyi hızlandırır. Hastalıklara karşı dayanıklılığı artırır. Eksikliği: Aralıklı yapraklar, sahte büyüme, kahverengi yaprak uçları, eski Yapraktan başlayarak uçlarda kıvrılma Fazlalığı: Kalsiyum ve Magnezyum yetmezliğine neden olur. Kükürt (S) Protein sentezi ve klorofil oluşumu için Eksikliği: yavaş büyüme, küçük, kırılgan yapraklar. İZ ELEMENTLER Boron (B) Şeker nakli için gereklidir, ayrıca kalsiyum metabolizmasını da ayarlar. Su düzeni ve üreme fonksiyonlarını da Boron düzenler. Hayvanlarda bilinen bir işlevi yoktur. Eksikliği: En yeniden başlayarak çürümüş, beneklenmiş, renk değiştirmiş ve bükülüp kıvrılmış yapraklar. Bozulmuş, ölü büyüme uçları, içi boşalmış gövdeler, deforme meyveler. Gereksinimler çok az miktarda olduğuu için, toprak analizi yaparak ihtiyaca karar verebilmek zordur. Fazlalığı: Potasyum ve |
Gübre Çeşitleri:Genel olarak iki sınıfta incelenir: Doğal ve yapay gübreler. Doğal gübreler (organik)Doğal gübrelerden en önemlileri; ahır gübresi, kompostlar ve yeşil gübredir.Doğal gübreler bitki ve hayvanlardan sağlanır. Bunların en önemlisi guano denilen kurutulmuş kuş gübresidir. Bu gübrede % 12 azot ve % 12 fosfor pentaoksit vardır. Bütün doğal gübreler azot ve fosfor temin ederler. Fakat sentetik gübrelerden daha pahalı oldukları için, modern ziraatte çok az kullanılırlar. Bununla beraber doğal gübreler daha yavaş tesirli oldukları, suda daha az çözündükleri için, çim tohumlarına, yeni filizlerin köklerine zarar vermezler. Bu özellikleri dolayısıyle sebze ve çiçek yetiştiriciliğinde tercih edilirler. Doğal gübrelerin bir diğer katkısıda toprak yapısını düzeltmesidir.Bunların içinde bulunan mikroskobik canlılar toprağın işlenmesine yardımcı olurlar ancak bu tip gübrelerin yanma olarak adlandırılan bekletilme işlemi yapılmadan kullanılması zararlı ve tehlikelidir.Ahır gübresi, terkibinde bulunan azot, fosfor ve potasyum gibi bitki besin elementleri dolayısıyle, toprağı besin maddelerince zenginleştirir.Toprağa humus vererek de toprağı ıslah eder. Ahır gübresi, toprağın işlenmesini kolaylaştırır. Toprağın su tutma kabiliyetini ve havalanmasını arttırır.Genel olarak mahsul artışında gübre faktörü, % 40 gibi bir artış sağlar. Toprağa verilen gübrenin ilk üç sene verim üzerine tesir ettiği, üç seneden sonra da bu tesirin giderek azaldığı müşahade edilmiştir. içinde bulunan besin maddelerinin büyük bir kısmı ziyan olmaktadır. Onun için ahır gübresinin saklanması çök önemlidir. Ahır gübresini gayet sıkı bir yığın halinde biriktirip, içine hava girmesine mani olacak şekilde sıkıştırmak,üstünü toprak ile kaplamak masrafsız ve en pratik bir muhafaza yoludur. Kompostlar Çiftlikte meydana gelen bitki ve hayvani menşeli artıkların bir araya toplanıp, gübre yapmak üzere çürümeye terk edilmesiyle elde edilir.Çiftlikteki bitki ve hayvan artıkları takriben 30 cm yüksekliğinde yayılır. Üzerine su serpilerek iyice ıslatılır ve sıkıştırılır. Bunun üzerine 5-15 cm yüksekliğinde, varsa ahır gübresi, yoksa toprak veya odun külü yayılır. Bunu takiben yine 30 cm?lik bitki artığı konur. Sulandıktan sonra, tekrar 5-15 cm toprak veya odun külü ilave edilerek istenilen yükseklikte bir kompost yığını yapılır. Yığına yukarı doğru daralan bir şekil verilir. Rutubet kaybını önlemek için en üste toprak serilir. Hazırlanan kompost yığını 3-4 hafta kendi haline bırakılır. Bundan sonra birer ay ara ile bir veya iki defa alt üst edilerek yığının her tarafının çürümesi sağlanır. 3-4 ay sonra kompost gübre kullanılmaya hazır bir hale gelir.Sanayii şeklinde kompostlama da mümkündür ve farklı çeşitleri vardır. Kompostlama aslen bir fermentasyon biçimidir. Aerobik ve anaerobik olarak ikiye ayrılmaktadır. Yeşil gübreler Ekilmiş bir mahsulün hasat edilmeden, toprağı ıslah etmek maksadıyla, toprağa gömülmesine yeşil gübreleme ve bu maksat için kullanılan bitkilere ise yeşil gübre adı verilir.Yeşil gübre bitkileri, toprakta çürüyerek, toprağı organik maddece zenginleştirir. Bünyelerinde bulunan besin maddeleri de toprağa geçer. Toprağın yapısı düzelir.Yeşil gübrelemede, daha ziyade fiğ, bakla, soya fasulyesi, taş yoncası gibi havanın azotundan istifade ederek, köklerinde azot biriktiren ve bu sebeple toprağı azotça zenginleştiren bitkinin seçilmesi en uygundur. Yapılan birçok denemeler neticesinde, bunların kendilerinden sonra gelen mahsulün verimini % 20-100 arasında arttırdığı görülmüştür.Doğal malzemelerden yapılan gübrelerden biride deniz yosunundan elde edilenidir.Bu özellikleri ile kaktüslerin büyümesi ve gelişmesine çok uygundur. Yapay gübreler Yapay gübreler, sıvı ve katı halde bulunur. Genellikle taşınması ve depolanması kolay olduğundan, katı ve granül haldekiler tercih edilir. Eskiden kimyevi gübreler toz halinde yapılmaktaydı. Toz halindeki gübreler çok nem çekici ve taşınması zor olduğundan terk edilmiştir. Sıvı gübreler ise gün geçtikçe önem kazanmaktadır.Gübreleme, genellikle ilkbaharda yapılır. Fakat kışın hafif ve yağışlı geçtiği bölgelerde sonbaharda yapılmaktadır. İstenirse ekstra olarak bitkinin büyüme mevsiminde katı gübre, mevsim ortasında ise sıvı gübre kullanılır. Uçucu özellikte olan gübreler, toprak altına konur. Bitki köklerinin, toprağın derinliklerine gitmesi sağlanır.Toprağın yapısına ve yetiştirilen bitkinin çeşidine göre azot, fosfor ve potas ihtiva eden yapay gübrelerin dekara verilecek miktarları hesap edilir ve buna göre verilir. Yapay gübre (Kimyasal) çeşitleri: a)Azotlu gübreler Azotlu gübrelerin çeşitli tipleri vardır. Bunlardan amonyak sıvı, diğerleri ise katı olup, amonyaktan elde edilirler. Kalsiyumnitrat ve potasyum nitratın dışındaki bütün azotlu gübreler toprağı asidik yaparlar. Fakat bu asitlik uygun kireçleme ile kolaylıkla düzeltilebilir. Amonyak İçinde % 82 azot ihtiva eden amonyak, normal sıcaklıkta bir gazdır ve basınç altında taşınmalıdır. Amonyak gazı direkt gübre olarak kullanılacağı zaman, toprağın 15-20 cm kadar altına gönderilir. Böylece buharlaşıp gitmesine mani olunur. Sıvı amonyak, amonyak gazının suda çözünmesi ile elde edilir. Bu durumda % 20-28 azot ihtiva eder. Sıvı amonyağın buhar basıncı az ve taşınması kolaydır. Ayrıca toprağın derinliğine gönderilmesine gerek yoktur. Amonyum nitrat Amonyağın oksitlenmesiyle elde edilen nitrik asit, amonyakla birleştirilerek amonyum nitrat elde edilir. Amonyum nitrat % 32-33,5 azot ihtiva eder. Çok geniş bir kullanma sahası ve pekçok ürüne faydası vardır. Yalnız pirinç yetiştirilmesinde kullanılmaz. Çünkü su baskını olan sahalarda mikrobik denitrifikasyon işlemi ile nitrat, azot gazına dönüşür ve kaybolur. Amonyum nitrat, granül halinde ve kireç ile karıştırılarak satılır. Üre İçinde 45-46 azot ihtiva eden konsantre edilmiş azotlu bir gübredir. Amonyak ile karbondioksidin basınç altında birleştirilmesiyle elde edilir. Toprakta hızla amonyum karbonata hidroliz olur. Bu sebepten kararsız olup, amonyak gazı salıverir. Amonyak kılcal kökleri tahrip ettiği için üre, tohumun veya genç bitkinin yakınına konulmaz. b)Fosfatlı gübreler Fosfatlı gübrelerin imalinde çeşitli kaynaklar vardır. Bunlar doğal trikalsiyum fosfatlar, hayvan kemiklerinden elde edilen fosfatlar ve tomas çelik üretim konverterlerinden çıkan curuflardır. doğal fosfat yataklarının en önemlileri Amerika?da ve Fas?ta bulunmaktadır. Bu fosfatlar ince bir şekilde öğütülerek başka işlem yapılmadan asidik topraklara kullanılabilir. Süperfosfatlar Süferfosfatlar, doğal fosfatlar üzerine sülfat asidi etkisiyle meydana getirilir.Trikalsiyum fosfat Ca3(PO4)2 suda çözünmez, dolayısıyla bitkiler tarafından emilmesi mümkün değildir.. Trikalsiyum fosfatın sülfat asidi ile muamelesinden suda çözünebilen monokalsiyum fosfat elde edilir, buna süperfosfat denir.En çok kullanılan fosfatlı gübre % 18-20 fosforpentaoksit (P2O5) ihtiva eden normal süperfosfattır. % 45-50 fosforpentaoksit ihtiva eden zenginleştirilmiş süperfosfat gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır. Fosfor yüzdesi zengin olan fosfat gübreleri yalnız başına kullanıldığı gibi diğer gübrelerle karıştırılarak da kullanılır. Amonyum fosfat Azot ve fosfor gibi iki faydalı elementi ihtiva etmesi bakımından çok önemlidir. Monoamonyum fosfat vediamonyumfosfat olmak üzere iki çeşittir. Amonyum fosfat üretmek için önce trikalsiyum fosfattan, elektrik fırınında fosfor elde edilir.Fosfor su buharı ile muamele edilerek fosfat asidi haline çevrilir. Fosfat asidi (H3PO4)nin uygun miktardaki amonyak ile muamelesi neticesinde amonyum fosfat elde edilir. Bu işlemler fazla miktarda elektrik enerjisine ihtiyaç gösterir. Amonyum fosfat gübreleri % 11-14 azot, % 48 civarında fosfatpentaoksit ihtiva ederler. c)Potasyumlu gübreler Bütün potasyum gübreleri suda çözünürler. Potasyum tuzlarının çoğu, esas itibariyle (% 91-93 nisbetinde) gübre olarak kullanılırlar. Potasyum ihtiva eden yatak ve kayalardan üretilerek zenginleştirilir ve gübre şekline getirilirler.Potasyum tuzlarının üretimi: Denizlerdeki oranı düşük olan potasyum tuzları, tuzla ana sularında biriktirilerek çıkarılır. Böyle bir biriktirme bazı kapalı deniz veya göllerde de doğal olarak kaya tuzu gibi yataklar meydana gelir. d) Kompoze Gübreler Kompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini birarada bulunduran gübrelerdir.Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Bu besin maddeleri % olarak ifade edilmektedir. Örneğin 20-20-0 oluşumundan meydana gelen bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor var.Potasyum ise yok demektir.Kompoze gübreler birkaç çeşit bitki besin maddesini birlikte bulundurdukları için çiftçileri çeşitli gübreleri ayrı ayrı alma taşıma, depolama ve tarlaya verme sıkıntısından kurtarmış olur. Bu gübrenin kullanımı daha az emek ve zaman harcandığı için ekonomi ve kolaylık sağlar. (Kimyasal) |
Gübreleme |
BESİN MADDESİ FAZLASI: |